Özet
kekemelik nedir ? tedavisi ve sebepleri nelerdir ?
Kekemelik karakteristik özellikleri seslerin veya hecelerin tekrarlanmasını, seslerin uzatılmasını, aralıklı konuşmayı, yarım bırakılmış kelimeleri, seslerin üretilememesini, gereken kelime yerine bir başkasının kullanılmasını ve konuşma sırasındaki aşırı gerginliği içermektedir (Curlee ve ark).
A- konuşmanın normal akıcılığında ve zaman örüntüsünde aşağıdakilerin bir veya daha çok kez oluşmasıyla tanımlanan bozukluklar:
1. Ses ve hece tekrarları,
2. Sesleri uzatmaları,
3. ses, hece, sözcük eklemeler,
4. Tamamlanmamış sözcükler (örneğin, sözcük içinde duraklama),
5. İşitilebilir ya da sessiz bloklar (konuşma sırasında doldurulan ya da doldurulamayan ara vermeler),
6. Dolambaçlı yoldan konuşma (söylenmesi sorunlu sözcüklerden kaçınmak için bu sözcüklerin yerine başkasını kullanma),
7. Aşırı fiziksel gerilimle üretilen sözcükler,
8. Tek heceli sözcük yinelemeleri
B. Konuşma akıcılığındaki sorun akademik, mesleki ya da toplumsal iletişimine zarar vermektedir.
C. Motor ya da duyusal bozukluk olduğu taktirde konuşma güçlükleri genellikle yukarıdaki problemlerle ilişkilendirilenlerden daha fazla olmaktadır
Kekemelik Teorileri
Yapısal Faktörler: Birçok çalışmada kekemeliğin kalıtsal komponenten kaynaklandığını göstermektedir. Kalıtsal komponent ve kekemeliğin erken başlangıç öyküsüne bağlı olarak bazı anatomik ve nörofizyolojik belirtilerin kekeme bireylerde artabileceği bildirilmiştir (Lutz Janke)
Kekemelik etiyolojisinde çevresel faktörler en önemli bir yer tutmaktadır . Çalışmacılar yaptıkları araştırmalarında; sosyal çevrede görülen akıcı konuşma beklentisinin, çocuklarda kekemelik gelişiminde belirleyici olduğunu söylemişlerdir (Bloodstein)
Lateralite:
Yetersiz Serebral dominans teorisinde kekeleyen kişilerin pek çoğunun sol elini kullanması ve sağ elleriyle yazmaya zorlanmaları kekemeliğin ortaya çıkmasına neden olabilir . Beynin sol yarıküresinin normal insanlarda ki gibi başat olmaması sonucuna varılmış ve konuşma sürecinde bu durumun ses, sesletim ve solunum sistemleri arasındaki kas ve aerodinamik koordianasyon bozukluğu yaratarak kekemeliğe neden olduğu iddia edilmiştir. Fakat araştırmalar konuşma esnasında iki yarı küre baskınlığını ortaya koyamamıştır (Curlee)
Diagnosojenik Teori:
Bu kurama göre; çocuğun gelişimsel bir özellik olarak gösterdiği konuşma bozukluğuna karsı, anne babanın göstermiş olduğu uygunsuz tepkiler, çocuğun konuşmasının daha da bozulmasına yol açmaktadır. Çocuk, ebeveynlerinin aşırı endişeli ve cezalandırıcı tutumu karsısında, korku, engellenme ve kaçınma davranışları göstermektedir. Bu gibi duygulanımlar, hece ve ses tekrarlarını kalıcı hale getirmektedir. Zamanla uzatma ve duraklamalar artmakta ve bozukluk süreklilik göstermektedir((Shames ve ark).
Bloodstein ’ın bu kuramı “ İletişimsel Başarısızlık Kuramı” olarak bilinir. Bu kurama göre çocuk konuşmaya çalışırken korku ve başarısızlık deneyimi yaşarsa kekemelik ortaya çıkmaktadır(Bennett).
Talep ve Kapasite Modeli:
Wendell Johnson’nın “diagnozojenik-semantojenik” kuramı, 1940-1970 yılları arasında en yaygın olarak benimsenen kekemelik kuramıydı (Shames ve ark., 1998). Bu kurama göre; çocuğun gelişimsel bir özellik olarak gösterdiği konuşma bozukluğuna karsı, anne babanın göstermiş olduğu uygunsuz tepkiler, çocuğun konuşmasının daha da bozulmasına yol açmaktadır. Çocuk, ebeveynlerinin aşırı endişeli ve cezalandırıcı tutumu karsısında, korku, engellenme ve kaçınma davranışları göstermektedir. Bu gibi duygulanımlar, hece ve ses tekrarlarını kalıcı hale getirmektedir. Zamanla uzatma ve duraklamalar artmakta ve bozukluk süreklilik göstermektedir
TERAPİ TEKNİKLERİ:
Ritim Terapi
Şu an dünyada en yaygın kullanılan terapi tekniğidir. Kekeme vakalarda, konuşmanın melodik ve ritmik özelliği
bozulmuştur. Bilindiği gibi kekemelerin çok büyük bir kısmı şarkı söylerken ya da ritim gerektiren tümcelerde (şiir, ard arda gelen günleri, ayları sayarken….) takılmazlar. Bu nedenle ritmik ve metodik konuşma terapisinin kekemelere yardımcı olacağı düşünülmektedir(Belgin ve ark.) Ritim terapi bu özellikten hareketle konuşmaya ritim kazandırarak akıcı bir konuşma sağlamaktadır. Bunuda birşey okur yada konuşurken elle vurul teknikleri kullanılmatadır. Litaratürde bu tekniğin başarılı olduğuna dair bir çok yayın vardır. Yapılan birçok çalışmada işitsel ritm ve müziğin, terapatik amaçla etkili olarak kullanılabileceği gösterilmiştir ( Thaut ve ark.).
Fluency Shaping
Bu yöntem, rahat, yavaş ve farkında ve bilinçli olarak konuşma tekniğini içerir. Bu teknikle önce vokal kordlar rahatlatılmakta sonra rahat nefes alma sağlanmaka enson ise sert ünlüler yavaş ve uzatmalı söylenilerek akıcılık sağlanmaya çalışılmakdır. Uygulaması biraz zor bir tekniktir (Speech-Language Pathology).
Gecikmiş İşitsel Geribildirim (DAF)
Öncelikle DAF ele alındığında, daha çok gelişimsel kekemeliği olan hastalarda (%90 ve üzeri) geribildirimin gecikmesinin kekemeliği oldukça çok azaltılabileceği uzun zamandır bilinmektedir ve DAF birçok terapi programında kullanılmaktadır. Bu teknikte kişinin kulağında bir kulaklık vardır. Bu kişi bir mikrofona konuşur ve kendi senin 1 sn sonra kulaklıktan duyar. Bu tekniğe DAF ( delayed auditory feedback- geciktirlmiş işitsel geri bilidirm) denilmektedir.
DAF’nin etkileri üzerinde sergilenen akıcı olmama durumunun etkileri üzerine gerçekleştirilen sistematik araştırmalar oldukça azdır, fakat klinik gözlemler DAF’nin akıcılık sorunlarının büyük kısmını kesilmelerin oluşturduğu bireylerde, daha çok tekrarlamalar ve uzatmalar sergileyen kekeme bireylere nazaran daha etkili olabileceğini öne sürmektedir. Genel olarak, DAF konuşma oranını azaltır, DAF yükseldikçe gecikme süresi de uzar ve DAF büyüdükçe azalma oranı da artar. Akıcılığı sağlayan şeyin aslında konuşma oranının azaltılması olduğu öne sürülmektedir (Guitar, B. ).
Adımlama (Stepping) Tekniği:
Kekeme hasta gruplarının terapotik süreçlerinde karşılaşılan en büyük sorun nefes ile konuşma arasındaki ilişkinin tam olarak kurulamamasıdır. Kekekme kişi terapinin ilerleyen süreçlerinde dahi nefessiz konuşmaya devam etmektedir. Bu durumda gerginlik ve konuşmada takılmalar sürmektedir.
Adımlama tekniği ile konuşma ve nefes arasında güçlü ve sürdürülebilir bir bağ kurulmaktadır. Teknik son derece basit, kolay ve kullanışlıdır. Konuşma ve nefes belirli bir adımlama ve nefes tekniği ile bölümlere ayrılmaktadır. Adımlama tekniği kolay ve fonksiyonel olduğu için dirençli kekeme grupları da dahil olmak üzere terapi deneyimlerimde başarıyla uygulanmaktadır. Bu teknikle ilgili ilerleyen günlerde bilgilendirici toplantı ve kurslar düzenlenecektir.
Mehmet UYAR
İşitme Konuşma ve Ses Bozukluları Uzmanı